مصطفی فاتح

پس از انجام تحصیلات مقدماتى در اصفهان و ابتدائى به تهران عزیمت نموده و وارد مدرسه‏ عالى امریكائى شد و مدت پنج سال در مدرسه‏ مزبور تحصیل نمود و براى ادامه‏ تحصیلات عالیه به امریكا سفر كرد.

پس از ورود به امریكا ابتدا در دانشگاه جان هاپكینز واقع در شهر بالتیمور در رشته‏ علوم طبیعى و مقدمات پزشكى مشغول تحصیل شد و چون آن را مطابق ذوق خود ندید، از آن انصراف داد.

پس از انصراف از رشته علوم طبیعی، به  دانشگاه كلمبیا در شهر نیویورك رفته، در رشته‏ اقتصاد ادامه‏ تحصیل داد و دوره‏ چهارساله‏ دانشگاه را طى نمود و به اخذ لیسانس نائل آمد و پایان‏نامه‏ خود را به زبان انگلیسى تحت عنوان «وضع اقتصادى ایران» تالیف و به زبان انگلیسى و فارسى انتشار داد.

مصطفى فاتح در 1326 پس از فراغت از فعالیت هاى سیاسى به معاونت كل شركت نفت منصوب شد و عازم خوزستان گردید. قریب سه سال‏ و نیم در این سمت بود و اقداماتى از قبیل خانه سازى و تشكیل دانشكده نفت و تسهیلات فرهنگى و توسعه‏ بهدارى به عمل آورد و سرانجام پس از تصویب قانون ملى شد صنعت نفت و در روزهاى نخستین خلع ید از كار كناره‏ گیرى و بازنشسته شد.

فاتح در جریان قرارداد 1933 دخالت چندانى نداشت و گاهى در مذاكرات به عنوان مترجم شركت مى‏ كرد. پس از شهریور 1320 و استعفاى رضاشاه، آزادى توام با هرج و مرج در ایران شروع شد. در آن هنگام مصطفى فاتح به تشكیل جمعیت ضد فاشیست پرداخت و امتیاز روزنامه‏ اى به نام مردم را گرفت كه ارگان آن جمعیت بود. غالب اعضاى حزب توده كه در زمان رضاشاه زندانى بودند، به عضویت هیئت تحریریه این روزنامه درآمدند. روزنامه‏ رهبر ارگان حزب توده و روزنامه‏ مردم ارگان جمعیت فاشیست در یك خط و جهت گام برمى ‏داشتند. در مردادماه 1321 به دنبال توقیف روزنامه‏ رهبر، مصطفى فاتح روزنامه مردم را در اختیار حزب توده قرارداد.

روزنامه‏ امروز و فردا ارگان رسمى حزب همرهان و روزنامه‏ شمع به عنوان ناشر افكار این حزب منتشر مى‏ شد.

در اواخر 1300 ش (1922 م) به استخدام در شركت ملى نفت ایران و انلگیس درآمد و شغل وى معاون نخستین نماینده شركت در تهران تعیین شد. روابط دولت ایران و شركت نفت در آن ایام توسط اداره مزبور برقرار بود و طبعا تماس با وزارتخانه‏ ها و رجال و سیاستمداران توسط فاتح انجام مى‏ گرفت. وى در این سمت موفق شد كه شركت نفت همه ساله عده ‏اى از دانشجویان ایرانى را به هزینه‏ خود به انگلستان اعزام نماید كه در رشته‏ نفت و اقتصاد تحصیل نمایند.

در مهرماه همان 1321 حزبى به نام «همرهان» تشكیل داده و رهبرى آن را برعهده گرفت. این حزب یك برنامه‏ سوسیالیستى را تعقیب مى‏ كرد و برنامه ‏هائى ارائه مى‏ داد از جمله‏ آنها مى‏ توان به ملى كردن منابع تولید، بیمه ‏هاى اجتماعى، خدمات رایگان بهداشتى و آموزشى و تامین معاش خانواده‏ ها اشاره نمود.

مصطفي فاتح خاطرات و ديده هاي خود را طي سال هاي خدمتش در كتابي به نام «50 سال نفت ايران» گردآوري كرده است. این كتاب در اوایل سال 1335 ش انتشار یافت كه اطلاعات دربارهى نفت در آن مندرج بود. در این كتاب اسناد و آمارى درج شده بود كه اهمیت كتاب را براى خواننده روشن می ى‏ساخت. در جلد دوم این كتاب پیرامون قرارداد با كنسرسیوم افشاگرى‏هائى شده بود و آماده چاپ بود كه روز 17 شهریور 1337 مامورین سازمان امنیت به خانه‏ وى ریختند و او را بازداشت نموده و كلیه اسناد و مدارك را همراه خود بردند. چند روز بعد محمدرضا پهلوى به ابوالحسن ابتهاج گفته بود كه در منزل فاتح اسنادى پیدا شده كه نشان مى‏دهد او آدم انگلیس‏ها است. ساعت 8 بعد از ظهر روز پنجم بهمن‏ماه 1343 شاه در یك مصاحبه‏ تلویزیونى اظهار كرد: بعد از شهریور 1320 انگلیس‏ ها حزب توده را به دست شخصى به نام مصطفى فاتح تاسیس كردند.