محمد ولی خان تنکابنی سپهدار اعظم

عضدالملک نائب السلطنه، سپهدار تنکابنی را در مهر ماه 1327 ه.ش. رسماً به «ریاست وزرایی» برگزید. اولین مشکل دولت جدید، شورش "حاج ملا قربانعلی"، مجتهد و متنفذ زنجان، سر از اطاعت حکومت مشروطه برتافت و توسط حکومت مرکزی سرکوب شد. از دیگر مشکلات، طغیان و سرکشی عناصر «یاغی شاهسون» در اردبیل بود که "ستارخان" مأمور سرکوب آنها شد ولی موفق نشد و با رسیدن نیروی کمکی سرکوب شدند. گرفتاری دولت سپهدار، تنها آذربایجان نبود، اوضاع فارس، اصفهان، کرمان و خراسان هم مغشوش بود.

بعد از مستوفی الممالک، سپهدار به عنوان «رئیس الوزرا» به مجلس معرفی شد و چون خود نماینده مجلس بود اکثریت مجلس به او رأی دادند. اولین اقدام سپهدار توقیف روزنامه ها بخصوص روزنامه های وابسته به حزب دموکرات و مخالف دولت بود. سپس عدهای از ماجراجویان که در لباس مجاهدین مشروطه درآمده بودند، توقیف و سپس تبعید شدند. از اقدامات بدی که در این دوره آغاز شد، تقدیم لایحه حکومت نظامی در ایران بود؛ سپهدار با این عمل خود بازتابهایی برای دولت های مستبد باز نمود در واقع او که داعیه آزادی طلبی و مشروطه خواهی داشت، بانی حکومت نظامی در ایران شد. در این زمان محمدعلی شاه دوباره به ایران حمله کرد و سپهدار را متهم به همدستی با او کردند لذا او مجبور به کناره گیری شد.

او برای بار سوم بعد از "عبدالحسین خان فرمانفرما" به نخست وزیری انتخاب شد. در آن ایام عده زیادی از مستخدمین دولتی به علت نرسیدن حقوق، در سفارت روسیه متحصن شده بودند. سپهدار حاضر شد نیمی از حقوق آنها را بپردازد. کابینه سهدار دوام زیادی نکرد، علت آن هم تجاوز عثمانی ها برای جنگ با روس ها در غرب ایران بود. ولی خان در این زمان امتیاز نفت مازندران را به "خوشتاریا" گرجی تبعه روس واگذار کرد.

سال 1323 ه.ق تلگرافخانه تهران را كه سال هاى زياد در دست مخبرالدوله سالى بيست هزار تومان اجاره بود ، سالى دويست و سى هزار تومان اجاره كرد و وزیر پست و تلگراف شد و چون خودش مامور حکومت استرآباد شد، از طرف خود سردار منصور (فتح الله خان اکبر) را به ریاست تلگرافخانه گماشت.

پس از استعفای میرزا حسین خان دبیر الملک از نمایندگی مجلس، با اکثریت آرای نمایندگان به وکالت مجلس دوم انتخاب شد. در دوره های سوم و چهارم مجلس از رشت انتخاب شد.

با درجه امیرتومانی و دادن پیشکش به شاه، حاکم استرآباد شد. پس از یکسال معزول و به جایش، عبدالله میرزا حشمت الدوله حاکم شد.

در ذیقعدة 1317 ه.ق حاکم گیلان شد. او گمرک گيلان را که آن زمان به علت حجم زياد داد و ستد با روسيه تزاری، پردرآمدترين گمرک ايران بود در اجاره خود داشت و در چهار سال و چهار ماه حکومت خود، بر ثروت و املاکش افزود.

در صفر 1322 ه.ق از طرف محمد علی میرزا ولیعهد، به حکومت اردبیل، مشکین و خلخال رسید. پس از یک سال به تهران بازگشت.

در 1291 ه.ش محمدولی خان به عنوان والی آذربایجان انتخاب شد اما تبریز و بیشتر نواحی آذربایجان در اشغال روس ها بود و آنان نیز صمدخان شجاع الدوله را حاکم کرده بودند، سپهدار در مأموریت دفع فتنه "سمیتقو" کاری از پیش نبرد و به تهران برگشت.

او در دوازده سالگی به تهران آمد و وارد خدمت نظام شد و در زمان صدارت میرزا حسین خان سپهسالار، از او درجه سرتیپی گرفت. درسال 1298ه.ق. به درجه سرتیپی رسید و به "سردار اکرم" ملقب گردید. در 1305 ه.ق مأمور دفع فتنه ترکمنهایی گردید که به مرزهای «استرآباد» حمله میکردند و زنان و دختران را به اسارت به روسیه میبردند. "محمدولی خان" در این مأموریت از خود رشادت های زیادی نشان داد و ناصرالدین شاه به پاس شایستگی اش، به او لقب نصرالسلطنه داد. در 1308 ه.ق درجه امیر تومانی گرفت.

محمدولی خان که در آن زمان لقب نصرالسلطنه داشت، با پیشکش پنجاه هزار تومان به شاه توانست اداره ضرابخانه را از امین السلطان، صدراعظم بگیرد و عنوانش وزیر عیار و مسکوکات دولت علیه ایران شد اما یکسال بعد با پیشنهاد بالاتر به شاه روبرو و متهم به تقلب در عیار سکه ها شد و برکنار گردید.

پس از توپ بستن مجلس در سال 1326 ه.ق سپهدار از طرف محمد علي شاه رئيس اردوى آذربايجان و مامور متفرق نمودن مشروطيون در تبريز گرديد. پس از چند ماه توقف در خارج از شهر و بدون درگيری با مشروطه خواهان و اختلاف و ناسازگارى با عين الدوله فرمانفرماى آذربايجان با تغير به تنكابن مراجعت و انجمنى هم به اسم « انجمن عدالت» تشكيل داد.
اوايل سال 1327ه.ق كه مجاهدين رشت را تصرف كردند و آقا بالا خان حاكم رشت را كشتند، طی نامه ای به سپهسالار او را به عزيمت به رشت و بدست گرفتن فرماندهی نظامی نيروهای مشروطه دعوت کردند. بدين ترتيب سپهسالار وارد رشت شد و مجاهدين رهبری «کمیته انقلابی» گیلان را به او واگذار کردند. بعد از مرگ حاکم رشت، انقلابیون حکومت رشت را به دست گرفتند. بعد از مدتی قزوین را تصرف کردند و بعد از پنج روز زد و خورد با نیروی قزاق، به همراه نیروهای "سردار اسعد بختیاری" وارد تهران شدند.
مجاهدین تهران را فتح کردند و با دخالت روس و انگلیس محمدعلی شاه را از سلطنت خلع کردند و پسرش را به تخت نشاندند و "عضدالملک نائب" سلطنت گردید و تمام کارها توسط هیأتی به نام «مجلس عالی» که اعضای آن قریب به سی نفر بودند و از طرف سپهدار و سردار اسعد انتخاب شده بودند، اداره میشد. از طرف همین مجلس وزیرانی انتخاب شد و سپهدار که وزیر جنگ بود چون از لحاظ سن بزرگتر از دیگران بود، عملاً سرپرست کشور گردید.