جهان خانم در 1234 ه.ق با محمدمیرزا، پسر عباس میرزا نایب‌السلطنه، ازدواج کرد. ظاهراً همسرش توجه وعلاقۀ چندانی به وی نداشت. ازدواج محمدشاه با خدیجه خانم، از کردهای چهریق، که شاه به وی علاقۀ خاصی داشت، خشم مهدعلیا را برانگیخت و از جمله اقدامات او پس از مرگ همسرش، محدود ساختن این زن و پسر او، عباس میرزا ملک‌آرا بود.
با مرگ محمدشاه در1264 ه.ق و با توجه به دور بودن ولیعهد و سکونتش در تبریز، مهدعلیا در خلا قدرت دو ماهه تا زمان بر تخت نشستن پسرش مدبرانه بر امور مسلط گردید. علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه را به وزارت خود تعیین کرد. سپس، به درخواست بزرگان قاجار (مانند میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، عباسقلی جوانشیر و محمدحسن سردار ایروانی) فرمان برکناری حاجی میرزا آقاسی صدراعظم محمدشاه را با دستخط خود صادر نمود. با بر تخت نشستن ناصرالدین شاه، بر قدرت و نفوذ مهدعلیا افزوده شد، اما صدراعظم شاه جوان ــ امیرکبیر برای محدود ساختن نفوذ مهدعلیا و شاهزادگان و کارگزاران او کوشید و به شاه پیشنهاد کرد که مهدعلیا را به قم بفرستد.
مهدعلیا به میرزا آقاخان نوری در برکناری و قتل امیر یاری کرد و موفق شد فرمان برکناری امیرکبیر را در 19 محرّم 1268 ه.ق از شاه بگیرد. اندکی بعد، شاه فرمان قتل امیر را نیز صادر کرد، که مهدعلیا را در صدور آن مؤثرترین فرد دانسته‌اند.
مهدعلیا به زبان فارسی و صرف و نحو عربی تسلط داشت. شعر نیز می سرود. برخی از شاعران و ادیبان معاصرش او را ستوده‌اند. فهرست کتابخانۀ خصوصی او گواه علاقۀ وی به کتاب، به ویژه کتابهای تاریخی و دینی، است. او را در خوشنویسی، به ویژه در خط شکسته و نستعلیق و چلیپانویسی، صاحب جایگاه شمرده‌اند. در گلدوزی و نقاشی نیز مهارت داشت.
با وجود روایتهای چندی دربارۀ فساد اخلاقی و مناسبات نامشروع او، گزارشهای بسیاری از پایبندی او به مبانی دینی حکایت دارد، همچون سفرهای زیارتی وی، برگزاری مراسم سوگواری در محرّم و صفر، روزه‌داری و تلاوت قرآن. موقوفاتی نیز از خود باقی گذارده است. وی مقبرۀ زبیده‌خاتون، نزدیک شهر ری، را مرمت کرد و نیز مسجدی را که پدرش در ارگ تهران بنیان نهاده بود به اتمام رساند، که به مسجد مادرشاه شهرت یافت. او بسیار ثروتمند بود و محفل درباری پرتجملی داشت.
مهدعلیا را در قم و در بقعۀ حضرت معصومه، در کنار مقبرۀ محمدشاه، به خاک سپردند. سنگ مزار او را دو تن از سنگ تراشان بنام، محمدعلی حجار و پسرش علی‌اکبر حجار، حجاری کردند.
